|
DIŞ KUVVETLER
Kaynağını Güneş, dolayısı ile iklim ortamından alan kuvvetlerdir.
Rüzgarlar ve Oluşturduğu Şekiller
Rüzgârlar, taşıdıkları malzemeleri havalandırdıktan sonra başka yeryüzü şekillerine çarparak aşındırma, hızının azal-dığı yerlerde ise biriktirme yaparak yeryüzünü şekillendirir.
Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde, fiziksel çözülmenin etkisiyle toz, kum, çakıl gibi gevşek malzemelerin bulunma-sı ve bitki örtüsünün seyrek olması, rüzgârların buralardaki şekillendirici etkisini artırmıştır.
1. Rüzgâr Aşındtrmasıyla Oluşan Başlıca Yer Şekilleri
a. Mantar kaya
Rüzgârlar taşıdıkları malzemeleri yaklaşık 1 metre yüksekli-ğe kadar havalandırabilir. Bu nedenle havalanmış malze-meler yüksek kayalıkların alt bölümlerine daha fazla çarpa-rak aşındırır. Üst kısmı daha az aşınan kayalar mantar görü-nümünü aldığından bu kayalara mantar kaya veya şeytan masası adı verilir.
b. Şahit kaya
Farklı dirençlere sahip tabakaların üst üste tortullar oluştur-duğu bölgelerde, kolay aşındırılabilen tabakaların daha ön-ce aşındırılması ya da çözünme ile gevşemiş malzemelerin ortamdan uzaklaştırılması sonucu şahit kayalar ortaya çıkar. Oluşan şekil bir harabeyi andırır. Birbirinden ayrı duran tor-tul kütlelerin tabaka uzanışları karşılaştırıldığında birbirlerinin devamı olduğu anlaşılır.
c. Tafoni
Kayaların çözünmeyle gevşemiş kısımlarının, rüzgârlar ta-rafından aşındırılıp kayadan kopmasıyla oluşan kovuklara tafoni adı verilir.
d. Yardang
Yüzeyi farklı dirence sahip tabakalara çarpan rüzgârların, aşınması daha kolay tabakaları aşındırarak oluşturdukları oluk veya yarıklardır.
2. Rüzgâr Biriktirmesiyle Oluşan Başlıca Birikim Şekil-leri
a. Barkan
Rüzgârların taşıdığı kumların hilal şeklinde birikmesiyle olu-şan yer şekilleridir. Barkanlar rüzgârın hızına göre sürekli yer değiştirirler.
b. Kum Yığınları
Rüzgârın hızının kesildiği yerlerde ya da bir engelin gerisin-de birikerek oluşan kum tepecikleridir.
c. Lösler
Rüzgârın kurak bölgelerden getirdiği ince malzemeleri yarı nemli sahalarda biriktirmesiyle oluşan topraklardır.
|
