BEŞERİ DOKULAR
İnsanoğlu geçmişten günümüze sürekli faaliyetler içersinde bulunmaktadır. Mevcutla yetinmez ve hep daha iyisini ve en mükemmelini ister. Bu isteklerini yerine getirebilmek ve amaçlarına ulaşabilmek için birçok beşeri faaliyet içine girer.
İnsan ile doğal çevre elemanları arasında sürekli ve karşılıklı bir etkileşim vardır. İnsanın doğal çevre ile etkileşimi sonunda beşeri (kültürel) eserler ortaya çıkar. Yani beşeri çevre elemanları insan-doğal çevre elemanlarının karşılıklı etkileşimi sonunda ortaya çıkmaktadır.
Başta yağış ve sıcaklık olmak üzere, doğal çevrenin çeşitli elemanları ve olaylar insan etkinliklerini yönlendirmekte ve sınırlandırmaktadır. Bu faktörler her şeyden önce yerleşme ve yaşama alanlarını sınırlandırmaktadır. Kutup yakınlarında soğuk ve kuraklık, sıcak çöllerde sıcak ve kuraklık, dağların yüksek kesimlerinde ise soğuk, insan yerleşmelerine imkân vermemektedir. Ayrıca okyanuslar ve denizler ile ormanlar, yerleşmeyi engelleyen diğer doğal çevre elemanlarıdır.
İklimin elemanları olan yağış ve sıcaklık özellikleri aynı ülkenin bir yerinde tarımı, başka bir yerinde ise hayvancılığı mümkün kılmaktadır. Ege Bölgesi ovalarıyla Erzurum-Kars platoları bunun güzel örnekleridir. Aynı ülkenin bir bölgesinde yaz turizmini teşvik ederken başka bir bölgesinde kış turizmine imkân sağlamaktadır. Doğu Anadolu'da sadece buğday ve arpa tarımına imkân verirken Ege ve Akdeniz bölgelerinde çeşitli sanayi bitkilerinin yetiştirilmesini sağlamaktadır. Yine Doğu Anadolu Bölgesinde sınırlı sayıdaki tarım bitkilerinden düşük verim sağlanırken, Akdeniz ve Ege bölgelerinde bazı yerlerde yılda iki kez ürün almak mümkün olmaktadır.
Doğal çevrenin elemanları insanları ne yapmaları, nasıl yapmaları ve ne yapmamaları yönünde etkilemektedir.
İnsanoğlu var oluşundan günümüze kadar doğal çevre elemanlarının etkisinde kalmıştır. Aşırı soğuktan ve yaban hayvanlarından korunmak için ağaç kovuklarına ve mağaralara sığınmıştır. Başka bir ifadeyle doğanın olumsuzluklarından korunmak için doğanın imkânlarına sığınmıştır. Bu sığınma yerleri doğal barınaklardır.
Mesken yapımına geçen insanoğlu burada da yine çevresindeki doğal malzemeleri kullanmak zorunda kalmıştır. Çevresinde yetişen bitkilerden yararlanarak, yumuşak kayaları oyarak, taşları kullanarak kendisine mesken yapmıştır. Günümüzde dahi dünyanın çok yerinde mesken yapımında kullanılan malzeme, o yörenin iklimi ve jeolojik yapısının kontrolü altındadır. Ülkemizde de meskenler kerpiç, taş, ahşap vebetonarme olmak üzere farklı malzemelerle yapılmaktadır. Ancak içinde bulunduğumuz çağda, insanların mali imkânları ve bilgi düzeylerinin artmasına bağlı olarak, yeni binaların çoğu tuğla, demir ve beton ile yapılmaktadır. Yani doğal çevrenin kontrolünden uzaklaşma söz konusudur.
Mesken yapımındakine benzer bir durum, tarım için de geçerlidir. Çeşitli tarım alet ve makineleri, gübreleme, sulama, tohum ıslahı, seracılık gibi tarım yöntemlerinin modernleştirilmesiyle tarım, geçen yüzyıldakinden çok farklıdır. Sözü edilen bu iyileştirmelerle tarım ürünleri çeşitlendirilmekte, bitki ve hayvan soyları ıslah edilmekte, hastalıkların önüne geçilmekte ve sonuç olarak üretim artırılmaktadır.
Teknolojinin ve bilimin etkileri hızla artmaktadır. Ancak günümüzde yerleşme, tarım, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm gibi insan etkinliklerinde doğa özellikleri, yine de ana belirleyici etkendir. Ana çerçeveyi çizen, çevrenin doğal özellikleridir. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler bu çerçeve içinde belirli derecelerde değişiklikler yapmaktadır. Yüksek dağları aşabilmek için yollar, geçitler, tüneller yapılmaktadır. Yağışın belirli dönemlerde düştüğü yerlerde barajlar ve sulama kanalları yapılmaktadır. İklimin soğuk olduğu yerlerde ısı izolasyonu iyi olan meskenler yapılmaktadır. Ancak bütün bu çabalar yine de sınırlı kalmaktadır.
Doğu Karadeniz bölümünün her mevsimi yağışlı geçen ikliminde hiç bir bilimsel ve teknolojik yenilik pamuk yetiştiremez. Çünkü her bitkinin yetişebilmesi için yıl içinde belirli dönemlerde ihtiyaç duyduğu su ve sıcaklık değerleri farklıdır. Bu nedenle pamuk bitkisi olgunlaşma döneminde yağışsız ve sıcak bir havaya ihtiyaç duyar. Bu da Doğu Karadeniz bölümünde yoktur. Yine hiç bir yenilik çay bitkisini Ege Bölgesi'nde yetiştiremez. Doğu Anadolu'nun şiddetli karasal ikliminde turunçgiller yetiştirilemez. Çünkü bünyesinde yüksek oranda su bulunduran turunçgiller, bu bölgedeki şiddetli kış soğuklarında donar. Bu bölgede seralarda, büyük özenle yetiştirilebilecek olan turunçgiller ise çok pahalıya mal olacakları için, bu durumun uygulamada geçerliliği olmayacaktır.
İnsan-çevre etkileşiminde doğal çevrenin insan üzerine olan etkileri olumlu ve olumsuz olmak üzere iki grupta toplanabilir. İnsanlar olumlu özelliklerden yararlanmaktadırlar. Olumsuz özelliklerden ise daha az etkilenmek ve hatta etkilenmemek için çeşitli faaliyetler yapmaktadır. Bu faaliyetlerin bir kısmının doğal çevreye zararı olmamaktadır. İnsanın doğal çevreye zararlı olan girişimleri kendi karşısına çevre sorunları olarak çıkmaktadır.
İnsanların, doğal çevre elemanlarının etkilerine karşı yapmış oldukları etkinlikler, çok zaman doğaya zarar vermez. Bu çabalar sadece doğanın olumsuzluklarından korunmak içindir. Sellerden korunmak için yapılan köprüler, menfezler, setler, yer şekillerinin ulaşım üzerine olan olumsuzluklarından korunmak için yapılan yollar, köprüler, tüneller, geçitler ve ulaşım araçları, soğuk ve sıcaktan korunmak, emniyet içinde rahatça yaşamak için yapılan meskenler gibi kültürel varlıklar doğaya zararlı değildir. Burada insanın doğal çevreye olumsuz bir etkisi söz konusu değildir.
Çevre sorunları, insanın doğal ortama yapmış olduğu olumsuz etkiler sonucu ortaya çıkan çeşitli kirlilik ve diğer bazı olumsuzlukların toplamını ifade eder.
İnsanların yaptığı bu etkinlikler bir araya gelerek beşeri sistemleri oluşturur. Coğrafya içerisinde beşeri coğrafya önemli bir yer tutar. Coğrafya insan arasındaki karşılıklı etkileşimi inceler. Bu kapsamda insanın çevreye yönelik tüm hareket ve faaliyetleri beşeri coğrafyanın konusunu oluşturur.
Beşeri ve Ekonomik Coğrafya: Aslında ekonomik coğrafyanın konusunu meydana getiren olay ve olguların insanlar tarafından meydana getirildiği dikkate alındığında, coğrafyanın bu bölümüne "beşeri coğrafya" denilmesi de doğru olur. İnsanın yaşama sahası olan yeryüzünde insanın fiziki çevre ile ilişkileri ve birbirlerine karşılıklı tesirlerini araştırıp inceleyen bu bilim dalıdır.
İnsanın yaşadığı çevre ile ilişkilerinin incelenmesi ve insanın mekânı nasıl kullandığı ve düzenlediği bir fonksiyonel bütünlük içinde ele alınan bir bilim, çevrenin insan üzerindeki etkisi ile insanın çevre üzerindeki etkisi ve kültür yöresi konu edilmektedir.
Nüfus Coğrafyası: Nüfusun çeşitli özelliklerini ve sayısını, Nüfusun dağılışını ve buna etki eden faktörleri, nüfus hareketlerinin nedenleri ve sonuçlarını, nüfusa bağlı olarak ortaya çıkan sorunlar ve çözümlerini inceleyen coğrafya koludur.
Konuları: Nüfusun sayısı (Miktarı- nüfus Sayımları ve özellikleri ile tipleri, Dünyada nüfus sayımları, ülkemizde nüfus sayımları), Nüfusun özellikleri ( Yaş, cinsiyet, eğitim, ekonomik ve kültürel durumu), Nüfus artışı (Nüfus Büyümesi, Nüfus Artış Hızı, Nüfus Artış Oranı), Nüfusun dağılışı ve dağılışa etki eden faktörler, Nüfus hareketleri ( göçler- göçler ve sebepleri, etkileri ve sonuçları, göçlerin dünya nüfusuna olumlu ya da olumsuz etkileri, göçlerin ülke açısından özellikleri ), Nüfus hareketlerinin ortaya koyduğu sorunlar.
Yerleşme Coğrafyası: İnsanların yeryüzüne nasıl yerleştiklerini, yerleşmelerin nasıl geliştiklerini, hangi tür doğal ve beşeri etkiler altında kaldıkları, yapı tipleri ve yapılarda hangi malzemeleri kullandıkları, yerleşme tipleri, özellikleri dağılış ve fonksiyonlarının incelendiği coğrafya koludur.
Konuları: Yerleşme kavramı, kır ve şehir yerleşmelerinin ayrımı, sürekli ve dönemlik yerleşmeler, yerleşmenin sınırları, yerleşmeleri etkileyen faktörler, yerleşme tarzları, meskenler, meskenlerin bulunuşuna şekline yapı malzemesine planlarına etki eden faktörler, ilkel meskenler, taş, kerpiç, ahşap, karma malzemeli ve teknolojik malzemeden yapılmış meskenler, bunların yeryüzünde dağılışları. Başlıca kırsal ve kentsel yerleşmeler ile bunların özellikleri, dağılışları, problemleri.
Tarım Coğrafyası: İnsanların yerleşik hayata geçtikten sonra hangi tarımsal faaliyetlerde bulunduklarını, tarımı etkileyen faktörleri, tarım ürünlerinin neler olduğu ve nerelerde hangi şartlarda yerleştikleri gibi konular yanında hayvancılık(balıkçılık) ve ormancılık faaliyetlerinin tümünü konu alan bilim dalıdır.
Sanayi Coğrafyası: Sanayi etkinliklerinin neler olduğunu, sanayinin gelişme dönemlerini, nasıl kurulup geliştikleri ve kuruluşlarında etkili olan faktörleri, sanayi kuruluşlarının dağılışlarını, nerelerde ve neden yoğunlaştıkları, sanayi tesislerinin üretimlerini, pazarlama olanakları ve ekonomiye katkılarını inceleyen bilim dalıdır.
Turizm Coğrafyası: Turizm olanaklarının neler olduğunu, turizm etkinliklerinin türünü, bu etkinliklere katılan insan sayılarını, bu etkinliklerin ekonomiye katkılarını, turizmde planlama ve politika sorunlarını, ülkelerin gelişiminde ve ilişkilerinde ne türü roller oynadığını konu alarak inceleyen bilim dalıdır.
Ulaşım Coğrafyası: Ekonominin can damarları olan hava, kara ve deniz ulaşımını çeşitli yönleriyle ele alarak incelemek, ulaşımın gelişimi, ulaşım türlerini, ulaşım yollarının dağılışını, hangi tür ulaşım türlerinin nerelerde geliştikleri, yeni gelişen ulaşım sistemlerinin neler olduğu, ulaşımın ekonomide yeri ve önemini inceleyen bilim dalıdır.
Siyasi Coğrafya: Jeopolitik teoriler, Ülkelerin veya bölgelerin jeopolitik ve Jeostratejik açıdan sahip olduğu stratejik önemi, bunda etkili olan durağan ve durağan olmayan faktörleri ayrı ayrı ele alınarak değerlendiril Siyasi bölgelerin dağılımını, Siyasi bakımdan neden önem kazandıklarının veya neden geri planda kaldıklarını, bunda etkili olan doğal beşeri ve ekonomik faktörleri inceleyen coğrafya koludur.
Enerji Coğrafyası: Enerji kaynaklarının neler olduğu, kömür, petrol, hidroelektrik gibi klasik enerji kaynaklarının yanında yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgâr, jeotermal, gel-git, dalga v.s.) yeryüzündeki dağılışı, kullanım alanları bu kaynakların insanlık için önemi, enerji sorunları ve çevreyi etkilerini işleyen bilim dalı, coğrafya koludur.
Ticaret Coğrafyası: Ticaret faaliyetlerinin oluşumu, başlıca ticaret faaliyetleri, ticareti etkileyen faktörler, ticaretin geliştiği ve gelişmediği alanlar ve nedenleri, ticaretin ekonomideki yeri ve önemi konularını işleyen coğrafya dalı.
